अनि पो बाँचिरहन्छन् सम्बन्धहरु – Kanika Khabar
Thursday, March 28Nepali News Portal

अनि पो बाँचिरहन्छन् सम्बन्धहरु

    मा प्रकाशित

भ्रुण अस्तित्वले पृथ्वीका जीवित मानिसहरूसँग गाँसिएको सम्बन्ध भौतिक शरीरले विश्राम लिए पश्च्यात टुट्ने सारा जैविक सम्बन्धहरु कमजोर हुन भन्न सकिदैन । बरु समय चक्रसँगै नाता सम्बन्धहरु कमजोर वा बलिया सावित हुने गर्दछन भन्नू बुद्धिमानी हुन जाला । जब जब हाम्रा सम्बन्धहरुले प्रतिकुल प्रभाव जन्माउँछन् ती सम्बन्धहरु आपसे आप फितला र औचित्यहीन बन्दै जान्छन् । गर्भबाटै सम्बन्ध जोड्ने मानिसहरुले नाता सम्बन्धका गुण र दोषको मात्र केलाउन कन्जुस्याइँ गरेको भेट्टिन्छ । मानव मानवबिच स्थापित दरिला एवं कसिला नाता सम्बन्धहरुलाई तोड्न किन रत्तिभर पनि हिचकिचाउदैन ? बर्षौदेखिको प्रगाढ सम्बन्ध क्षणिक आवेगको भरमा कसरी गलहत्याउन सक्द्छन होला ? यस्ता गम्भीर प्रश्नहरुले मेरो मथिङ्गल नराम्ररी कम्पन उठाइदोछन् । मेरो सानो मस्तिष्कलाई उथलपुथल बनाईरहन्छन् । हाम्रा जन्म र मृत्युको यात्राभरि बनाएका अनि जोडेका सबै सम्बन्ध अनि नाताहरु उत्तिकै बलिया र विश्वसनीय हुनु पर्दछ भन्ने किमार्थ बलियो तर्क होइन । तथापि त्यस्ता सम्बन्धहरु एक पक्षीय ढङ्गले न दरिला हुन्छन न विश्वसनीय नै हुने गर्दछन् । सम्बन्धहरु बलिया र भर पर्दो खोज्ने हो भने एकले अर्कोलाई चिन्न अनि बुझ्न सख्त जरुरत पर्दछ । मानिसले सानो सानो असमझदारीका कारण सम्बन्ध तोड्न आँखा चिम्लिदिन्छन् । संसारमा जोडिएका अति निकटतम सम्बन्धहरुलाई खोतल्ने हो भने बाहिरी दुनियाँका सम्बन्धहरु नियालेर समस्याको चुरो भेट्टाउन सकिदैन । सम्बन्ध टुट्नुको दृष्टान्त बाहिरी दुनियाँमा खोजतलास गर्न आवश्यकता पर्दैन । हरेक मानवले आफ्नो भौतिक शरीर र आत्माको सम्बन्धलाई एकान्तमा घोत्लिएर ठन्डा दिमागले हे¥यो भने काफी हुन्छ । मनोबिज्ञानका पिता सिगमन्ड फ्रयाडको सिद्धान्त मुताविक मानव मस्तिष्कको वर्गीकरणलाई अध्ययन गर्यौ भने हामीसँग चेतन, अर्धचेतन र अचेतन मस्तिष्क गरी जम्मा तीन प्रकारका मस्तिष्क छन् भन्ने मान्नु पर्दछ । यी तीन वटै मस्तिष्कले एक अर्कालाई न्युनतम सन्तुलनमा राख्ने हरपल प्रयत्न गरिरहेका हुन्छन् । तर कहिलेकाही कुनै एक मस्तिष्कमा थोरै असन्तुलन हँुदा मानिसले आफ्नो जीवनको परम कर्तव्य भुलिदिन्छ । उसले उक्त असन्तुलनले निम्त्याउने प्रतिफल भुलेर आफ्ना सम्पूर्ण उत्तरदायित्व छोडिदिन्छ । आगामी दिनहरुमा उचित, अनुचित कुन कदम चाल्न पुगिन्छ भन्ने सोच्न असफल हुन्छ । फलस्वरूप अरुको नजरमा ऊ स्वार्थी, निर्दयी, निरङकुस, घमण्डी अनि पाखण्डी बन्न पुग्दछ । यहाँनेर बाट आपसी असमझदारीको बिजारोपण सुरु हुन्छ र मानिसले जीवनभर लगाएर आर्जेको मान, सम्मान, धन दौलत, नाता सम्बन्ध, यश आराम सबै एक निमेषमा गुमाइदिन्छ ।

हरेक प्राणीहरुको लागि सृष्टिकर्ताहरु नै साक्षात् भगवान हुन् । उनीहरुलाई मात्र यस जीवनमा जीवित भगवान सकिन्छ । हामी केवल मनको पुकार सुनेर चेतन मन अर्थात् मायावी मनलाई सान्त्वना दिन मठ मन्दिर, गुम्बा, गिर्जाघर धाउने गर्दछौँ । शाश्वत सत्य बुझ्ने हो भने हामी धाउने पवित्र स्थलहरु मानव आस्थाले निर्मित स्थलहरु मात्र हुन् । बहकिएको मनलाई बाँधेर अन्तरमनलाई एकाग्रतामा ढाल्ने प्रयास स्वरुपका कदमहरु मात्र हुन् । यसको अर्थ मानव आस्थामा शक्ति नै छैन भन्ने चाहिँ किमार्थ होइन । तर अलौकिक शक्तिबाट प्राप्त हुने जुन आस्था हुन्छ त्यो आस्था बाहिरी दुनियाँबाट कदाचित प्राप्त हुदैन । त्यसकारण कुनै पनि ब्रह्म प्राप्तिको लागि ध्यान र ज्ञानको आवश्यकता पर्दछ । त्यो असली ज्ञान हाम्रा बाहिरी आँखाले देख्न सक्दैन । न त बाहिरी छालाले स्पर्श गर्न सक्द्छ । कसैले ज्ञान के हो भनेर ठोस आकृति खोज्यो भने त्यो सम्भव हुदैन । जसरी पानीलाई स्वाद हिन, गन्धहीन, रङहीन भन्दै गर्दा पनि समुद्रमा जम्मा भएको पानीलाई निलो देख्नु, ठाउँ अनुसारको पानी पिउँदा पानीको स्वाद र गन्ध महसुस गर्नुले पानीको असली गुण र भनाइमा फरक भेटियो भन्नू अज्ञानता हो । पानीलाई माटो वा अन्य घुलनशील बस्तुबाट अलग्याएर पियौ भने मात्र पानीको असली गुण फेला पार्न सकिन्छ । ठिक त्यसैगरी ज्ञानलाई बुझ्न छल, कपट, रिस, द्वेष, आदि त्याग गर्यौ भने ज्ञानलाई पनि गन्धरहित आकृतिरहित अभिमानरहित पाउँदछौँ । सम्बन्धलाई प्रगाढ अनि सुमधुर बनाउन बुझ्नै पर्ने कुरा अभिमान, अहङ्कार, इष्र्या, अहम् जतिजति बढ्दै जान्छ, सम्बन्धको दुरी पनि उतिउती बढ्दै जान्छ । तसर्थ मानिसमा यी गुणहरु अज्ञानताको कारणले पोषित हुन्छन् । यसको विपरीत ज्ञानले मानिसलाई शिष्ट, निश्चल, निश्पक्ष, परोपकारी, सालिन अनि सभ्य बनाउँदछ । ज्ञान आफैमा कहिल्यै पनि अहङ्कारी हुँदैन । यो सुर्य जस्तै दागरहित हुन्छ । यो हावा जस्तै सितल र स्वच्छ हुन्छ । यो नदी जस्तै पवित्र र निर्मल हुन्छ । यो जननी जस्तै सहनशील हुन्छ । यो पिता जस्तै न्यायमुर्ती अनि सदाचारी हुन्छ ।

जीव विज्ञानले कोष, तन्तु, अङ्ग र प्रणालीहरु बिचको अन्तरनिहित सम्बन्धले शरीरले पूर्णता पाउँछ भन्दछ । यदि यी मध्ये कुनै एकमा अलिकति पनि असहजता आयो भने कसैले शारीरिक तथा मानसिक आराम महसुस गर्न सक्दैन । ठिक त्यही ढङ्गले पृथ्वीमा कायम हाम्रा सम्बन्धहरु बिचमा खटपट आउँदा सम्बन्ध चिसिदै जाने निश्चितता बढ्दै जान्छ । यसर्थ जीवन प्राप्तिको असली महिमा बुझ्न हाम्रो दृष्टिकोण बदल्नु जरुरी देख्दछ ु। बाहिरी आँखा कानले दृश्य श्रव्य गरेको ज्ञानलाई आधार मानेर निष्कर्षमा पुग्नु भुल सावित भैदिन्छ । हृदयको आँखाले हेर्दै हृदयकै कानले सुनेर हृदयबाटै सोच्ने हो भने हाम्रा सम्बन्धहरुले बुद्धत्व प्राप्त गर्ने छन् । तब मात्र लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको ‘यात्री’ कवितामा भने जस्तै मानव शरीरको असली मन्दिरलाई चिन्न सकिन्छ । ‘यात्री’ कविताले सुझाए जस्तै दीनहीन, दुखी दरिद्रहरुको सेवा गर्नुमा लालायित भएर भगवानको खुसी भेट्टाउन सकिने छ । यसले मानव मानव बिचको सम्बन्धलाई दृष्टिको अन्तिम बिन्दुमा देखिने क्षितिजले आकाश र पाताललाई जोडे जस्तै जोडिदिने छ । त्यो सम्बन्ध जहिले जहाँबाट जसरी हेरे पनि एकनासको देखिने छ । यसर्थ हाम्रा प्रत्येक नाता सम्बन्धहरु कुनै पनि बहानामा तोडिने छैनन । कर्तव्यबोधले उत्तरदायी बन्ने जो कोही पनि ज्ञानको मार्गबाट कहीँ कतै बिचलित हुने छैन । अनि गणेश र कुमारमा लोकले कसको पूजा पहिला गर्ने भन्ने विवादमा गणेशलाई मुसाले दिएको अर्ति पालनाले गणेशकै पूजा सर्वप्रथम गर्ने परम्परा चलेको कथाले आफ्ना माता पितालाई असली भगवान मानेर पूजा गरिने छ । अनाथ आश्रम, वृद्धाश्रम खोले अवधारणामा ब्रेक लाग्ने छ ।
दिन, हप्ता, महिना अनि वर्ष निरन्तर अघि बढिरहेका हुन्छन् । सम्वादहीन उकुसमुकुसले थिचोमिचो गर्दै आकुलव्याकुल बनेका युगसरी पलहरुले निरन्तर घोचिरहन्छन् । निभाउन नसकेका नाता सम्बन्धहरुले पिरोलिरहन्छन् । एक्लोपनका ज्वारभाटाको उथलपुथलले भित्र भित्रै तड्पाउँदोरहेछ । अनि जीवन जिउँदो लास भएर बाँचेको आभास हँुदोरहेछ । जोड जोडले शब्द पुकार्दैमा भाव झल्किदो रहेनछ । नाता जोड्दैमा अपनत्वको आभास हुँदो रहेनछ । प्रकृतिको स्वाद भोग पश्च्यात बनेका सम्बन्धहरु तोडिदा पनि हृदयले शान्तिको आभास पाउँदो रहेनछ । एकान्तसँग गाँसेका सम्बन्धहरु केवल मनको चञ्चलतालाई मथ्थर पार्नका लागि मात्र जोडेको आभास हँुदो रहेछ । यसरी समय र परिस्थितिले हाम्रो सोचाइ र बुझाइमा अज्ञानताका ज्वार भाटाहरु पैदा गर्दा हाम्रा सुमधुर नाता सम्बन्धमा पनि उतारचढाव ल्याईदिन्छ । अनि जीवनको जटिल र निर्णायक घडीमा मानिसले धैर्य र बुद्धिमता गुमाई बस्दछ । कुटिलतामा आफूलाई निपुण सम्झने मानिसले यस्तो प्रतिकुल आवस्थाको फाइदा अर्को व्यक्तिले उठाईरहेको फिट्टिक आभास पाउँदैन । बरु एकोहोरो आफ्नो नियतीको लागि अरुप्रति औँला ठड्याउनुमा खुशी र आत्मसन्तुष्टिको आधार पाउँदछ । हिजो हाम्रा निमित्त आदर्श बनेका तिनै महान व्यक्तिहरुको नगन्य गल्तीलाई पहाड बनाएर उनीहरु र आफूबिच विकराल खाल्डो खनिरहन्छ । त्यही खाल्डोलाई भर्ने नाता सम्बन्धहरुमा चिराचिरा पार्दै थप दरार पैदा गरिरहन्छ । त्यसबेला नाता सम्बन्धहरु शरदयामका पातहरुले वृक्षलाई चटक्क बिर्सेर सुक्ष्म हावालाई अङ्कमाल गर्दै छुट्टिएर उडे जसरी सम्वन्धको बाटो मोडेर टाढा जान्छ । यात्राको सारथि मानिएका तिनै सम्बन्धहरु धागो चुडेको चङ्गा जस्तै एक्लै गगन चुम्न उडिरहन्छन् । यसर्थ नाता सम्बन्ध त्याग गर्दैमा मानिसमा परम आनन्द मिल्दैन ।

जीवनले आर्जेका सबै नाता सम्बन्धहरुले मानिसलाई उदासिनता र नैराश्यताबाट मुक्त गर्न सक्ने भए प्रकृतिमा आँखा खोलेदेखि जुर्न वा जोड्न सुरु गरेका नाता सम्बन्धहरुको सुचिबाट मानिस एक्लिन खोज्दैन थियो होला । सामाजिक प्राणीको उपमाबाट अछुतो हुन नसक्ने मानव जातिले जीवनमा प्रशस्त नाता सम्बन्धहरु गास्ने गर्दछ । उसका ती नाता सम्बन्धहरु सँगसँगै दृश्य तथा अदृश्य उत्तरदायित्वहरु पनि थपिदै जाने गर्दछन् । समाजले चलाएका विविध परम्परा र रीतिरिवाजमा टेकेर उसले जन्मदेखि मृत्युसम्म सयौं नाता सम्बन्धहरु जोड्दै जान्छ । तिनै नाता सम्बन्धहरुप्रति वफादारी निभाउन नसक्दा एकदिन सबै नाता सम्बन्ध फिका र अर्थहीन प्रतीत हुन्छ । अनि उसलाई एकान्तभुमिको चाहनाले वितृष्णाको पोखरीमा फ्यालिदिन्छ । यदाकदा मातृवात्सल्यको महिमालाई कमजोर बनाउँदै गर्भको भ्रुण अथवा नवजात शिशुको त्याग गर्नु नारीले बाध्यता वा यौवनको उन्मातलाई थेग्न नसकेको परिणाम हुन सक्ला जस्तो लाग्दछ । नाता सम्बन्धहरु टुट्नु शरीरबाट निस्केको रगतबाट पानी छुट्टिनु जत्तिकै प्राकृतिक प्रक्रिया जस्तै लाग्दछ । आफ्नो राजकुमार सिद्धार्थ गौतमले घर परिवार, नाता सम्बन्ध अनि राजकीय सुख सयल त्याग गरेर जीवनको नयाँ सम्बन्ध खोज्न निस्किनुले सुरुमा कष्ट दिए पनि कालान्तरमा आत्म सन्तुष्टि प्रदान गरेको छ । तर आजभोलिका गृह, परिवार, नाता सम्बन्ध त्याग उत्तरदायित्व र कर्तव्यबोधबाट भाग्ने मार्ग बनेका छन् । यदि ध्यानकेन्द्रहरुदेखि तपोभूमिमा पुगेर जीवनसँग अलौकिक नाता जोड्न सक्याँै भने सम्बन्धहरुले नयाँ परिभाषा प्राप्त गर्नेछन् । अनि मानिसहरू सुनसान जङ्गलहरुका बिचमा पुगेर हप्तौं, महिनौं अनि वर्षौँ ध्यानमग्न हुने थिए होला । अपवाद बाहेकका मानिसहरु प्राकृतिक नाता सम्बन्धहरुको शितल स्पर्शबाट वञ्चित भएर अन्तर हृदयबाट विक्षिप्त हुदैनन् होला । यथार्थमा कृत्रिम मुस्कानले बाहिरी संसारलाई छल्न सके तापनि आफ्नै आत्मालाई छल्न सम्भव छैन । अरुलाई छल्दा मुस्काराउने मानिस आफैले आफैलाई छल्दा कदापि अन्तर हृदयबाट मुस्कुराउन सक्दैन । वनावटी खुशीहरु हृदयलाई प्रफुल्ल पार्न कदापि सक्दैन । यदि हामीलाई खुसीको प्रतीत भैहाल्यो भने पनि त्यो खुसी ब्रह्मुढाको भुमरी जस्तै भैदिन्छ । त्यसप्रकारका खुसीहरु कहाँ हराउँछन् र कसरी ओलपिन्छन थाहा नै हुँदैन । तसर्थ स्वार्थरहित भावनाले हृदयको गहिराइबाट जोडिएका सम्बन्धलाई सच्चाइको बुनियादले प्रगाढ अनि दरिलो बनाउन सक्दछ । अन्यथा खुला आकाशमा उड्दा उड्दै अग्निशिखामा पुतलीले आफ्नो जीवनको आहुती दिए झै हाम्रा नाता सम्बन्धहरुले वियोगान्तको भुमरीमा आफ्नै जीवनको आहुती दिनु पर्दछ । यदि मानिसले अभिमान, स्वार्थ, प्रतिशोध, इष्र्या अनि वैमनस्यता त्याग्न सक्यो भने उसका सम्पूर्ण नाता सम्बन्धहरु सदा जीवन्त भएर लहराउने छन् ।

"कानिका खबर डट कम"

याे नेपाली भाषाकाे डिजीटल पत्रिका हो । हामी तपाईहरुका सामु छुटै महत्वको साथ समाचार पस्कदै छाैं । हामी सधैं तपाईको सल्ला र सुझावकाे लागी अपेक्षा गर्दछाैं । हामीलाई पछ्याउनुभएकोमा धन्यवाद । हरपल तपाइको समाचार साथी कानिका खबर  [Email : [email protected]]

     
प्रतिक्रिया दिनुहोस्